Μαρουλάς
Νοτιοανατολικά από την πόλη του Ρεθύμνου, πάνω σε ένα λόφο 240 μέτρων, είναι χτισμένος ένας οικισμός ο οποίος έχει ιστορία εκατοντάδων χρόνων.Ο Μαρουλάς είναι ένα χωριό μόλις 10 χιλιόμετρα από το κέντρο του Ρεθύμνου, στο δρόμο προς το Αρκάδι, που άλλοτε ήταν ένας δραστήριος, πλούσιος και ζωντανός οικισμός.
Λέγεται πως ο αρχαιότερος οικισμός χρονολογείται από τα μινωικά χρόνια, γεγονός που μαρτυρείται από μινωικούς τάφους που βρέθηκαν στην περιοχή.
Ωστόσο, οι πληροφορίες για την περιοχή είναι περισσότερες για τα βυζαντινά χρόνια και ιδιαίτερα για την εποχή της Ενετοκρατίας.
Υπάρχει η άποψη ότι το όνομα του προέρχεται από μια νεαρή βοσκοπούλα που στην αρχή των βυζαντινών χρόνων έβοσκε στην περιοχή το κοπάδι της και είχε το όνομα Μαρούλη.
Η περιοχή άλλοτε έσφυζε από ζωή. Επιλέχθηκε το συγκεκριμένο ψηλό σημείο να χτιστεί ο οικισμός προκειμένου να ελέγχονται από εκεί οι περιουσίες των Μαρουλιανών που απλώνονταν γύρω από το χωριό σε απόσταση πολλών χιλιομέτρων.
Η ιστορία όμως γίνεται ακόμη μεγαλύτερη τον 13ο αιώνα, όταν οι Ενετοί θα καταλάβουν το νησί. Η περιοχή θα προσελκύσει πολλούς άρχοντες Ιταλούς οι οποίοι θα εγκατασταθούν στο χωριό και θα του δώσουν άλλη μορφή. Θα χτίσουν αρχοντικά σπίτια, πύργους και καμάρες. Λέγεται ότι στον οικισμό ζούσαν 12 αρχοντόπουλα, όσες και οι καμάρες που υπήρχαν στο χωριό. Τα περισσότερα σπίτια που υπάρχουν ακόμη και σήμερα στο χωριό είναι της ενετικής περιόδου.
Τον 17ο αιώνα όμως, η Κρήτη θα πέσει στα χέρια των Τούρκων και για 250 χρόνια περίπου το νησί θα τελεί υπό τουρκική κατοχή. Στον Μαρουλά θα φτάσουν και θα μείνουν οι πλουσιότεροι από τους Οθωμανούς και φυσικά εκεί θα εγκατασταθούν και οι αγάδες της περιοχής. Η Τουρκοκρατία θα αφήσει το στίγμα της στην περιοχή αφού ακόμη και πριν από λίγα χρόνια οι κάτοικοι χρησιμοποιούσαν κάποιες από τις τουρκικές λέξεις όπως:
σκουτέλι=πιάτο
Λόπια =φασόλια
Πορύχια=χόρτα
Νομπέτι=η σειρά σου
Σινί=ταψί
Μπουντουρούκι=κανιστράκι
Φελιά =φέτα ψωμί.
Ο οικισμός ήταν τόσο ξακουστός που στην περιοχή είχε την έδρα του και το Δεσποτικό της εποχής εκείνης.
Ενετικές καμάρες
Στις αρχές του 20ου αιώνα, μετά την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνης (24 Ιουλίου 1923) οι Τούρκοι κάτοικοι του νησιού εγκατέλειψαν το νησί στο οποίο κατέφθασε πλήθος χιλιάδων Ελλήνων προσφύγων από την Μικρά Ασία.
Ο Μαρουλάς είναι ένα αμιγώς προσφυγικό χωριό αφού το 80% περίπου των κατοίκων του ήταν και είναι πρόσφυγες.
Μεταξύ αυτών είναι και οι οικογένεια του κυρίου Γιάννη και της κυρίας Μαρίας Περήφανου που αποτελούν δεύτερη γενιά Μικρασιατών και θυμούνται όλα αυτά που τους αφηγήθηκαν οι γονείς τους όταν έφτασαν στον Μαρουλά.
κ. Γιάννης και κ. Μαρία Περήφανου
Σημαντικές είναι οι μαρτυρίες του κύριου Γιάννη και της Κυρίας Μαρίας《Σε αυτό το σπίτι που ζούμε εμείς σήμερα ζούσαν τρεις οικογένειες Μικρασιατών. Η κάθε οικογένεια είχε ένα δωμάτιο και όλοι μια κοινή κουζίνα. Εδώ δίπλα στον πύργο στεγάζονταν εφτά οικογένειες προσφύγων.》και συνεχίζουν, μιλώντας για την ζωή τους από το 1940 και μετά《Εδώ το χωριό μας έφτασε να έχει και 500 κατοίκους, στην πλατεία λειτουργούσαν έξι καφενεία και κάθε βράδυ ήταν γεμάτα. Υπήρχε φτώχεια, μα η ζωή ήταν πιο γλυκιά και πιο αγνή. Γλεντούσαμε και περνούσαμε καλά χωρίς πολυτέλειες και πολλά υλικά αγαθά》.
Σήμερα το χωριό του Μαρουλά αποτελεί ένα διατηρητέο οικισμό που ερημώνεται σιγά σιγά.
Περπατώντας στα στενά σοκάκια του, μέσα στους πύργους και τις καμάρες, γυρνάς πολλά χρόνια πίσω, την εποχή των Ενετών και κοιτάζοντας τις πόρτες και τα ενετικά σπίτια θαρρείς πως θα συναντήσεις τους Ενετούς άρχοντες και τους Τούρκους αγάδες να διαφεντεύουν την περιοχή σε έναν οικισμό που άλλοτε έσφυζε από ζωή….
Zoumekriti.gr
Δεν έχουν καμία σχέση με τα τουρκικά λέξεις όπως σκουτέλι, λόπι, πορύχια, φελιά
Σκουτέλι. Από το λατινικό scutella: Μικρό πιάτο
Λόπι από το ελληνικό < λόβι < λουβίον< λουβί. Λέγεται και σε Ρόδο και Λακωνία
Πορύχια, Τα γνωστά αλλού σαν απορρόχια από το απορρέω: χύνομαι έξω εδώ μεταφορικά (Πιτυκάκης )
Φέλια από το ποφέλια ή αποφέλια. Απομεινάρια από φαγητό. Κατά τον Κοραή αντί για κομμάτι έλεγαν και λένε ακόμη και φελί, από το λατιν. ofela ή offela υποκορ. του offa: κομμάτι. Offa panis έλεγαν το φελί (κομμάτι) του ψωμιού. Από αυτό σχηματίστηκε το απόφελα συνώνυμο του αποφάγια